EPISTULA CXLIII.AD HENRICUM COMITEM CAMPANIAE SHOW LINKS TO MANUSCRIPTS SHOW APPARATUS
| 1 | Comiti HENRICO. |
| 2 | Quod proscriptus et exsul, tantam alloquor maiestatem, et publicis incumbentem utilitatibus, ad philosophantium exercitia, inculto praesertim stylo, et exsangui genere dictionis, vel ad momentum revocare ausus sum, temeritati posset ascribi, nisi parvitatem meam supereminentis bonitatis vestrae exigeret contemplatio, et me ad scribendum non tam invitaret, quam cogeret mandati vestri auctoritas, cui corde, magno animo et volenti desidero in omnibus obtemperare, quae fieri possunt in Domino. Et quidem eo me vobis obnoxium fateor, quo tam mihi, quam multis aliis, certum est me in terra vestra plurium bonorum cepisse profectum, et sub beato patre vestro, cuius memoria in benedictione est, eo quod eleemosynas eius enarrat omnis ecclesia sanctorum, et plurimarum virtutum eius praeconia celebrat, me prae omnibus coaetaneis meis, eo patrocinante, cum adhuc adolescentior essem, floruisse in Francia; et praeeunte gratia, sine qua nullus boni potest esse processus, id assecutus sum unde mihi exinde post Deum et bonorum notitia, et mundi prospera, quibus in patria mea supra et conterraneis meis abundavi, ut publice notum est, praevenerunt: mihique facile persuaserim, quoniam credibile est tanti Patris meritis acquisitum, ut haeredem relinqueret, qui ipsum, licet optimus fuerit, in virtutum cultu et magnificentia operum anteiret. Sed quid haeredem dico relictum, cum omnes liberos tales reliquerit, ut quilibet eorum merito probitatis, non tam optimi comitis decedentis repraesentare videatur imaginem, quam regis instar esse; verum iuxta constitutionem Altissimi in primogenito bona duplicia resederunt, et qui fratres praecessit tempore, eos bis antecessit, sicut amplitudine rerum, ita et eximiarum splendore virtutum. |
| 3 | Inter alias vero duae prae caeteris radiant, liberalitas insignis, quam totus mundus praedicat, et excellens humilitas, quam ago divinarum litterarum propositis quaestionibus ad recreationem in angustiis exsilii mei laetus experior; quas cum mihi Albericus Remensis, quem cognominant de Porta Veneris, quae vulgo Valesia dicitur, nomine vestro, adhibitis aliquot litteratis viris proposuisset, ut verum, domine, fatear, obstupui, nec quaerenti potui habere fidem, donec venerabilem virum fidelissimum et devotissimum vobis abbatem Sancti Remigii adduceret, qui et ipsas proponeret quaestiones, et ad eas cum multa precum instantia, pro amore vestro et suo, peteret responderi, pro certo asserens vobis in vita nihil esse iucundius, quam cum litteratis viris, et de litteris habere sermonem, adiecitque in aure familiariter, vos inde saepissime imperitae multitudinis offensam contrahere, quia vos a studendi exercitio nequeunt revocare, et pro arbitrio suo negotiorum et tumultuum procellis immergere. |
| 4 | Opinantur enim omne tempus effluxisse superflue, quod non aut in curialibus nugis, aut in tumultuantis malitiae voragine, aut causarum turbinibus exercetur. Nesciunt quod philosophia paucis est contenta iudicibus, officiique sui sinceritatem vulgari arbitrio committere dedignatur. |
| 5 | Mihi itaque pro vobis complacuit, ut propositas exciperem quaestiones, et eis, habita ratione temporis et inevitabilium necessitatum, responderem, etsi non pro voto, certe pro tempore. Quaesitum vero est quem credam numerum esse librorum Veteris et Novi Testamenti, et quos auctores eorum, quid Hieronymus in epistula ad Paulinum presbyterum de omnibus libris divinae pagellae ascripta dicat mensam solis a philosopho Apollonio litteras persequente visam in sabulo: quid item Virgilii centonas, et Homeri centonas in eadem dicat epistula: postremo ubi scriptum sit, et quo tendat, quod legitur, et usurpatur, a plurimis, quia deiformiora sunt ea quae non sunt, quam ea quae sunt: hoc quoque precibus insertum est, ut haec omnia rationum suarum subnixa fundamentis auctoritatumque testimoniis diligenter et cito in schedula vobis transmittenda, omni occasione postposita, explanarem: quod quam difficile sit, aut potius impossibile, facile perpendit prudentia vestra, cuius acutissimum ingenium, linguam ad dicenda omnia expeditam, capacissimam et tenacissimam memoriam aetas nostra stupet et veneratur. |
| 6 | Nam, ut ait Apuleius in libro De Deo Socratis, laudem celeritatis et diligentiae nullus assequitur, sed et grandium librorum graves materiae in eamdem schedulam nulla unquam diligentia compinguntur. Nam de primis duabus quaestionibus, de numero scilicet librorum et auctoribus eorum, Cassiodorus elegantem composuit librum; sed quia in hac parte fides mea discutitur, mea vel aliorum non multum interesse arbitror, quid credatur: sic enim hoc credatur, an aliter, nullum salutis affert dispendium. |
| 7 | In eo autem quod nec obest, nec prodest, aut in alterutro parum momenti affert acrius litigare: nonne idem est ac si de lana caprina inter amicos acerbius contendatur? Proinde magis fidem arbitror impugnare, si quis id de quo non constat, pervicacius statuat, quam si a temeraria definitione abstinens, id unde Patres dissentire videt, et quod plene investigare non potest, relinquat incertum. |
| 8 | Opinio tamen in alteram partem potest et debet esse proclivior, ut quod omnibus, aut pluribus, aut maxime notis atque praecipuis, aut unicuique probato artifici secundum propriam videtur facultatem, facilius admittatur, nisi ratio manifesta, aut probabilior in his quae rationi subiecta sunt, oppositum doceat esse verum: rationi vero subiecta inserui, propter illos articulos, qui omnem omnino transcendunt rationem, in quibus stulta esse praeelegit Ecclesia, ut in insipientia fidei apprehenderet Christum, Dei virtutem et Dei sapientiam, quam cum philosophis gentium, qui dicentes se esse sapientes stulti facti sunt, et evanuerunt in cogitationibus suis, ut darentur in sensum reprobum, per superbam professionem sapientiae Dei sapientia et virtute destitui. |
| 9 | Quia ergo de numero librorum diversas et multiplices Patrum lego sententias, catholicae Ecclesiae doctorem Hieronymum sequens, quem in construendo litterae fundamento probatissimum habeo, sicut constat esse XXII litteras Hebraeorum, sic XXII libros Veteris Testamenti in tribus distinctos ordinibus indubitanter credo. |
| 10 | Et primus quidem ordo Pentateuchum continet, quinque scilicet libros Moysi sic pro sacramentorum varietate divisos, et si continuam de historia constet esse materiam. Hi sunt Genesis, Exodus, Leviticus, liber Numerorum, Deuteronomium. Secundus ordo continet prophetias, et octo libris expletur, qui quare prae caeteris dicantur prophetiae, cum aliqui eorum nudam referre videantur historiam, et alii prophetiam texentes, sicut Daniel, liberque Psalmorum, in propheticis non censeantur operibus, nec in quaestione propositum est, nec temporis, aut schedae angustia nunc patitur explicare, sed nec instantia portitoris. |
| 11 | In his ergo numerantur, Iosue, liber Iudicum, cui compingitur et Ruth, quoniam in diebus Iudicum, facta narratur historia, itemque Samuel, qui in duobus primis Regum voluminibus, et Malachim, qui in duobus sequentibus expletur, quos sequuntur voluminibus singulis, Isaias, Ieremias, Ezechiel, liber XII prophetarum in hagiographis consistit. Tertius ordo continens Iob, Psalterium, Eccles. Cantica canticorum, Danielem, Paralipomenon, Esdram et Esther. |
| 12 | Et sic colliguntur in summa XXII libri Veteris Testamenti, licet nonnulli librum Ruth et Lamentationes Ieremiae, in hagiographorum numero censeant supputandos, ut in XXIV summa omnium dilatetur. Et haec quidem inveniuntur in prologo libri Regum, quem beatus Hieronymus vocat galeatum principem omnium Scripturarum, quae ab ipso de fonte Hebraeorum manaverunt ad intelligentiam Latinorum. |
| 13 | Liber vero Sapientiae, et Ecclesiasticus, Iudith, Tobias et Pastor, ut idem Pater asserit, non reputantur in Canone, sed neque Machabaeorum liber, qui in duo volumina scinditur, quorum primum Hebraeam redolet eloquentiam, alterum Graecam, quod stylus ipse convincit, ille autem qui Pastor inscribitur, an alicubi sit nescio, sed certum est quod Hieronymus et Beda illum se vidisse et legisse testantur. |
| 14 | His adduntur Novi Testamenti octo volumina, scilicet Evangelium Matthaei, Marci, Lucae, Ioannis, Epistulae Pauli XV uno volumine comprehensae, licet sit vulgata, et fere omnium communis opinio non esse nisi XIV, decem ad Ecclesias, quatuor ad personas: si tamen illa quae ad Hebraeos est, connumeranda est Epistulis Pauli, quod in praefatione eius astruere videtur doctorum doctor Hieronymus, illorum dissolvens argutias, qui eam Pauli non esse contendebant. Caeterum, quinta decima est illa quae Ecclesiae Laodicensium scribitur, et licet, ut ait Hieronymus, ab omnibus explodatur, tamen ab Apostolo scripta est: neque sententia haec de aliorum praesumitur opinione, sed ipsius Apostoli testimonio roboratur. Meminit enim ipsius in Epistula ad Colossenses his verbis: Cum lecta fuerit apud vos haec epistula, facite ut in Laodicensium Ecclesia legatur, et ea quae Laodicensium est legatur vobis. Sequuntur Epistulae Canonicae VII in uno volumine, deinde Actus apostolorum in alio, et tandem Apocalypsis. |
| 15 | Et hunc quidem numerum esse librorum, qui in sacrarum Scripturarum canonem admittuntur, celebris apud Ecclesiam, et indubitata traditio est, quae tanta apud omnes vigent auctoritate ut contradictionis aut dubietatis locum sanis mentibus non relinquant, quia conscriptae sunt digito Dei. Iure ergo et merito cavetur, et condemnatur ut reprobus, qui in morum verborumque commercio, praesertim in foro fidelium, huius divini eloquii passim et publico non admittit argentum, quod igne Spiritus sancti examinatum est, purgatum ab omni faece terrena et macula purgatur septuplum. |
| 16 | Istis ergo secure fides incumbat et illis, quae hinc probatum et debitum accipiunt firmamentum, quoniam infidelis et haereticus est, qui eis ausus fuerit refragari. |
| 17 | De librorum vero auctoribus variantur opiniones, licet ista praevaluerit apud Ecclesiam eos ab illis esse praescriptos, qui in singulorum titulis praenotantur. Isidorus sexto Etymologiarum libro, cap. 2, rationem nominum quae libris indita sunt, a fonte litterarum Hieronymus mutuatus exponit, et auctores eorum. |
| 18 | Rabanus quoque in libro De ecclesiasticis officiis, quem nonnulli de sacramentis dicunt, et Cassiodorus in libro De institutione divinarum litterarum quae ad hunc articulum pertinent, latius exsequitur. Cassiodorus enim non modo de Scripturis Canonicis et earum auctoribus disserit, sed a quibus exponantur, eleganti, ut solet, describit eloquio. |
| 19 | Praeterea singuli Patrum librum aliquem exposituri, sicut ratio exigit, de auctore et materia eius, intentione et causa, et titulo, et si qua alia sunt quae auditoribus, et lectoribus faciliorem intelligentiam sequentis operis praeparent, in tractatibus suis praemittere consueverunt, et haec quidem habita ratione loci, et temporis, et eorum ad quos sermo dirigitur, ut ad formam evangelicae institutionis, familiae Domini mensuram cibi salutaris opportune dispensent. |
| 20 | 'Nam, ut ait Palladius, magna pars prudentiae est, consulta ratione personam illius qui scribit permetiri.' Unde ab exsecutione vulgatae opinionis de industria stylum suspendo, ad alia transiturus, nisi forte dignatio vestra praeceperit, ut et hanc diligentius exsequar. Interim certum habeat vestra discretio, quoniam Philo, cuius meminit Hieronymus, undecimo capitulo libri De viris illustribus, ab aliis dissentit in libro qui inscribitur: Quare quorumdam in Scripturis mutata sint nomina. |
| 21 | Hunc sequuntur Theophilus Alexandrinus in Chronicis suis, et Epiphanius Constantiae Cypri episcopus in libro De viris illustribus, quod et Theodorus, qui urbano sermone libros eorum de Graeco transtulit in Latinum, attestatur. Dicit enim quod et Gamaliel, ad cuius pedes Apostolus se gloriatur didicisse legem, et publica assertio Hebraeorum, qui de littera legis rectius sapiunt, cum Philonis opinione concordant. |
| 22 | Sed ne protendam verbum, cum ad reliqua properandum sit, et istorum proponatur opinio. Ea autem est quod Moyses Pentateuchum scripsit, etsi de fine Deuteronomii, ubi de morte eius agitur, non conveniat, aliis asserentibus, etiam hanc particulam prophetali certitudine, sicut et illam quam de mundi creatione praemisit in capite, et quam in benedictionibus patriarcharum de futuro vaticinatus est, ab ipso Moyse fuisse conscriptam, aliis autem a Iosue, aliis ab Esdra dicentibus eam fuisse appositam. |
| 23 | Iosue librum scripsit, qui denominatur ab eo. Sophithim vero, id est iudices, item librum Ruth, et partem libri Regum, qui denominantur ab ipso, scripsit Samuel, reliqua excepit David, sed tandem a Ieremia scriptus est Malachim, id est duo posteriores libri Regum. Idem librum suum cum Lamentationibus edidit. |
| 24 | His autem omnibus vulgata non contradicit opinio. Ezechias et viri sapientes, quos in scholam virtutum et litterarum sociaverat sibi annis XV, quibus Deus prorogaverat vitam eius, divinis de caetero vacans, in unum volumen compegerunt vaticinia Isaiae, quae ille in populo declamasse (quod ex verbis eius apparet) visus est potius quam scripsisse: nec repugnat quod in grandi libro scribere iussus est stylo hominis, quia liber ille iam scriptus erat, et grandis, nec ad ipsius prophetias, ut aiunt, pertinent colligendas, quae exceptae sunt ab auditoribus, et a praefato rege dispositae. |
| 25 | Iidem et Parabolas compilaverunt, ante quidem a Salomone dictatas, et silenter ab excipientibus, ut ut sit, usu vulgatas. Unde in iisdem parabolis hae quoque sunt parabolae Salomonis, quas transtulerunt viri Ezechiae regis Iuda. Transtulisse autem dicuntur, quia quasi de loco ad locum, ab usu vulgari, et privatis fortasse schedulis singulorum, publica auctoritate traduxerunt in Canonem Scripturarum. |
| 26 | Inde etiam roboratur haec traditio, quod in III Regum scriptum est (cap. VI): Locutus est Salomon tria millia parabolas, et fuerunt carmina eius quinque millia, et disputavit a cedro Libani usque ad hyssopum, etc. Hoc enim dixisse potius creditur, quam scripsisse. Sunt qui carmina eius referant ad Cantica canticorum: disputationem naturalium a maximis ad minima procedentem, ad significationem eorum quae Ecclesiastes in totius mundi concionatur auditu. Sed de his alias. Nam et Ecclesiasticum, et Cantica canticorum Canoni Scripturarum rex Ierusalem Ezechias et conscholares sui dicuntur adiecisse. |
| 27 | Salomonis tamen auctoritate prolata, quem in his conscribendis inventorem, et quasi publicae utilitatis praeconem habuerant. Hoc tamen contra vulgatam opinionem, sed an contra veritatem dictum sit, diffiniat ille qui novit. Aggaeus, Zacharias et Malachias, adhibitis XV viris, maxime fideliter Synagogae Ezechielis oracula composuerunt. Ipse enim praedicavit visiones, et infixit memoriae auditorum quas in terra polluta scribere noluit, ne sancta profanaret, sed praecepit ut scriberentur in terra Domini. |
| 28 | Hic autem suspensioni alludit Psalmus, dicens: In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra, etc. Et ab hac quidem opinione, vulgata non dissentit, sicut Isidorus attestatur. Iidem prophetae scripserunt Danielem. Nam Daniel et propter causam, quae in Ezechiele reddita est, se a scriptitatione suspendit: et quia praepediebatur administrationibus publicis. |
| 29 | Iidem quoque tres prophetae, et conscholares eorum conscripserunt librum Esther, quem vulgata opinio ab Esdra compositum asserit, librum quoque XII Prophetarum, quem vulgus ab ipsis XII prophetis compositum tenet. Praefatus autem Philo cum sequentibus suis superius nominatis, memoratos tres prophetas huius libri et praecedentium, ut dictum est, laudat auctores. |
| 30 | Quia enim breves erant singulorum visiones, satis visum est ipsis prophetis eas praedicando publicare, et sic aliis demandare scriptoribus, praesertim cum quidam eorum rustici fuerint, et pastores, aut aliis officiis dediti, litterarum fuisse credantur ignari. Librum Psalmorum composuit David, utens interdum ministerio virorum, qui in quorumdam psalmorum titulis ascribuntur. |
| 31 | Fuerunt autem hi viri X, qui licet aliquos psalmos composuerint, quod et vulgata, quam Isidorus refert, non negat opinio, attamen omnes psalmi dicuntur esse Davidis, qui eis suam accommodavit auctoritatem, iuxta quod Iustinianus docet in Codice, dicens: 'Omnia merita nostra facimus, quibus nostram impertimur auctoritatem, quia ex nobis eis omnis impertitur auctoritas. |
| 32 | ' Nam qui non subtiliter factum emendat, laudabilior est eo qui primus invenit. Esdras librum composuit, qui praenotatur ab ipso, et Paralipomenon, usque ad dies suos. Reliquum vero scripserunt sapientissimi fideliter Synagogae, quae templum reaedificavit in Hierosolymis. Moyses scripsit Iob secundum istos, de quo nihil definire praesumit vulgata opinio, licet in eam partem videatur esse proclivior, ut ipse beatus Iob subactis tentationibus proprium scripserit librum. |
| 33 | De Tobia, Iudith, et libro Machabaeorum, qui non sunt recepti in canone, a quibus auctoribus scripti sint, nec vulgata docet opinio, nec de his sequaces Philonis faciunt mentionem; quia tamen fidem et religionem aedificant, pie admissi sunt. Librum Sapientiae composuit Philo, diciturque Pseudographus, non quia male scripserit, sed quia male inscripsit. Inscriptus enim est Sapientia Salomonis, cum a Salomone non sit editus, sed propter stylum quem induerit, et elegantiam morum, quam ei similiter informat, dicitur Salomonis. |
| 34 | Ecclesiasticum scripsit Iesus filius Sirach, qui et ipse, styli conformitate et morum, Salomonis dicitur, sicut econtra a Latinis usu vulgato dicuntur esse quaedam de libro Sapientiae quae non ibi, sed in Parabolis inveniri haud dubium est. Unde in Ecclesia, periocha Parabolarum quae sic incipit: Mulierem fortem quis inveniet? titulo Sapientiae praenotatur. |
| 35 | Haec de numero et auctoribus librorum Veteris Testamenti, in quibus pro parte praefati auctores a vulgata opinione dissentiunt. Numerus librorum Novi Testamenti certus est, et auctores, et fere nulla est altercationis quaestio. Siquidem singuli evangelistae sua volumina ediderunt. Paulus suas Epistulas texuit, etsi illam quae ad Hebraeos est suspicentur aliqui fuisse Barnabae vel Clementis. |
| 36 | Epistulas Canonicas illi scripserunt quorum nominibus inscribuntur. De duabus tamen Epistulis Ioannis novissimis quaestio est. Actus apostolorum tam fideli et salubri, quam dulci stylo, Lucas dignoscitur exarasse. Apocalypsim alii a Ioanne apostolo, alii a quodam sanctissimo sacerdote Ephesino Ioanne, sicut litteratorum Pater beatus Hieronymus refert, descriptam opinantur: sed apud credulitatem Ecclesiae vincit apostolus. |
| 37 | Haec interim de numero et auctoribus librorum Novi Testamenti dicta sint, quorum conceptionem si quis nosse desiderat, epistulam beati Hieronymi ad Paulinum de divinis libris legat, quia, ut de conscientia mea loquar, nusquam melius invenietur aut planius. |
| 38 | Sed quae cura est, serenissime domine, has atque alias in investigatione auctorum discutere opiniones, cum unum omnium sanctarum Scripturarum constet esse auctorem Spiritum sanctum? Nam beatus Gregorius in Moralibus verissime et elegantissime, cum constet libri beati Iob, quem exponebat, Spiritum sanctum esse auctorem, de scriptore libri postmodum quaerere, proinde habendum esse, ac si, cum de scriptore certum sit, de calamo, quo liber scriptus est, dubitetur. |
| 39 | Non ergo magni faciatis si Scripturarum teneantur auctores, sed si veraciter intelligantur: imo certe si pie et fideliter impleantur. Non enim auditores legis, ut ait Apostolus, apud Dominum iusti sunt, sed factores. Ad haec in illis occupari optimum est, quia, ut per fidelissimum organum suum Veritas ipsa eloquitur: Ama scientiam Scripturarum, et carnis vitia non amabis. |
| 40 | Proinde intelligenti otium sine litteris mors est, et vivi hominis sepultura. |
| 41 | Ad tertiam progredior quaestionem: Quidnam sit mensa solis in sabulo, quam famosissimam inter gymnosophistas scrutator veritatis, et litterarum diligentissimus persecutor Appollonius conspexit in sabulo, super quo omnes consului, qui in Francia primatum videntur habere Scripturarum, sed quia eos gentilis historia latuit, non multum reprehendo, si quod non didicerant, docere nequiverunt. Quidam tamen imprudentiam suam impudentius detexerunt, id solum inepta responsione persuadentes, quod a doctoribus, quos diu et multa mercede conduxerant, nihil scire didicerunt. Historia autem haec quam veritate refertus et litteris Hieronymus in praefatis apicibus tangit, apud Valerium Maximum reperitur in lib. III, cap. 1, titulo De moderatione. |
| 42 | Accidit enim, ut refert, quod a piscatoribus in Milesia regione everriculum trahentibus, quidam iactum emerat. Extracta demum magni ponderis aurea Delphica mensa, orta controversia est, illis se capturam piscium vendidisse affirmantibus, hoc econtra dicente se emisse duntaxat fortunam iactus. Audita quaestione populus civitatis, propter novitatem et magnitudinem rei, causam ad consultationem Delphici Apollinis censuit referendam. |
| 43 | Consultus vero respondit ei dandam esse, qui omnes alios sapientia antecederet, alioquin accipienti iniucundam fore et noxiam. Itaque quia Thales Milesius iudicio auditorum, inter septem, quos tunc prae caeteris Graecia celebrabat, sapientissimus habebatur, denuntiaverunt ei, ut iam dictae mensae possessionem adiret, qui, audita consultationis forma et responso Apollinis, prudenti humilitate, non se, sed Biam Pyrenaeum, dixit Apollinis oraculo designatum. |
| 44 | Aditus est et iste priori similiter, et in eumdem modum conditionem in Mitylenaeum Pittacum transtulit; interim mensa iacente in sabulo, et propter novitatem eventus et moderationem sapientum: et quia nullus de populo praesumebat invadere aurum, quod a se tanto studio sapientissimi removebant, casum hunc non tam mirabilem quam stupendum, talium praeconatrix fama longe lateque vulgavit. Mensa itaque famosissima facta est, dum ad singulos sapientum septem sic ipsius procedebat oblatio, donec ventum est ad Solonem, qui et titulum amplissimae sapientiae, et munus oblatum contulit in Apollinem, in quo sol colitur, quia omnia contemplatur, et cuius virtus ignea sic penetrat universa, ut ei nihil possit esse absconditum: unde et mensa solis dicta est, quam Apollonius in sabulo iacentem, dum litteras persequeretur, inspexit. |
| 45 | Restant adhuc duae de quinque propositis quaestionibus absolvendae; sed tempus respondendi deest et otium: quas quidem si dignationi vestrae visum fuerit lubens aggrediar meisque connumerabo successibus, si mihi coelitus datum fuerit honori et voluntati vestrae in aliquo inservire. Rusticus agricolam, miles fera bella gerentem, Rectorem dubiae navita puppis amat. |
| 46 | (Ovid. De Ponto, II, 561.) Et principem philosophiae cultorem, et qui litteratorum honesta studia amplectitur, et fovet, litterarum possessores non amabunt? Nec inficior quin princeps illitteratus interdum reipublicae commodus esse possit, sed ad parilitatem litteratorum si rite procedat, uterque aut nunquam conscendet, aut raro. |
| 47 | Nam, ut vester ait Vegetius, nullus est quem oporteat aut plura, aut meliora scire, quam principem, cuius scientia potest omnibus prodesse subiectis. Nec ambigo super his quae hic scripta sunt, diversos diversa censuros, sed assecutus sum finem meum, si placuerit vobis epistula, quae sicut non habet unde placeat ex sui venustate, sic ex devotione scribentis non habet unde debeat displicere. Nec illorum formido iudicium, qui antequam exaudiant temerariam sententiam ferunt, eo quod memini Scripturae dicentis: Qui prius respondet quam audiat stultum se esse demonstrat, et confusione dignum. Nonne et vobis notum est genus hominum, quos Salomonis parabola tangit, asserens quod stultus non respicit verba prudentis, nisi ea dixerit quae versantur in corde eius? Tunc demum credam parvitatis meae devotionem, gloriosissime comes, non esse contemptam, si aliquid eorum quae mihi possibilia sunt, eminentia vestra, quam in tempora longa beatificet et conservet Omnipotens, dignetur iniungere mihi, mandatis vestris in omnibus fideliter parituro. |